Netwerk is in 2022 gestart met verbouwingen. Op deze blog laten we de protagonisten van die verbouwingen aan het woord. In dit tweede interview komt Peter Cosyns, archeoloog van dienst, aan bod.

Dag Peter, heel erg leuk dat je jouw ervaringen omtrent de verbouwingen van Netwerk wilt delen. Hoe zou jij de taak van archeoloog binnen het renovatieproces van Netwerk omschrijven?

In eerste instantie wordt er een bureauonderzoek gedaan om de archeologische waarde in te schatten van wat verkaveld, gesloopt of bebouwd zal worden. Op basis daarvan besloot Walter Sevenants (TRIHARCH) om funderingsputten te laten graven tijdens het renovatieproces van Netwerk. Op die manier kunnen we zien wat er in de ondergrond zit en of dat zwaar verstoord is. Op de locatie waar de funderingsputten gegraven werden, hoopten we resten te vinden van een laatmiddeleeuwse stadsomwalling en/of omwallingsgracht.

Was deze hypothese gebaseerd op het gegeven dat Netwerk gesitueerd is aan het water?

Ja, dit gaat over de straat van de Houtkaai die in het begin van de 20^ste eeuw ontstond doordat er een oude Denderarm volledig overwelfd werd. Oorspronkelijk dachten we dat daar het tracé zou liggen van de laatmiddeleeuwse standsomwalling. SOLVA heeft een tiental jaar geleden opgravingen gedaan tijdens wegenwerken. Toen hebben ze geen restanten gevonden van die stadsomwalling. Zij gingen ervan uit dat het zuidelijker gelegen zou zijn, dan komen we uit bij Netwerk.

Betekent dit dat jullie ervan uitgingen dat er effectief restanten zouden zijn van een stadsomwalling? Hebben jullie die ook gevonden?

Oorspronkelijk vroegen we ons af of de mogelijkheid zou bestaan om objecten uit de steentijd (paleolithische, mesolithische, jagers-verzamelaars) te vinden, omdat er in de vallei in de buurt reeds aanwijzingen voor zijn gevonden. Dit is echter onmogelijk om terug te vinden. Het andere element is die laatmiddeleeuwse stadsomwalling. Daarbij toonde onderzoek aan dat er in eerste instantie enkel muurstructuren aanwezig zijn vanuit de 19^e en 20^ste eeuw die wijzen op de industrialisatie van die zone.

Denk je dat er een mogelijkheid bestaat dat er onder Netwerk weldegelijk restanten van die stadsomwalling liggen?

Ja. Voor elke stadswal liep er een stadsgracht en bij het booronderzoek is gebleken dat de bodemopbouw in die zone niet verstoord was. Daarnaast werden er ook natuurlijke aftekeningen (grondverkleuringen) gevonden van structuren die erboven hebben gezeten. Dit zijn met andere woorden negatieven van wat mensen ter hoogte van Netwerk hebben gebouwd. Stel dat het hele gebouw van Netwerk in de toekomst wordt afgebroken en dat er een enorme bouwput wordt gegraven, dan is er een hele grote kans dat we op een bepaalde diepte een negatief grondplan aantreffen van de structuren die er ooit bovenop stonden en die later verdwenen zijn door de aanleg van industriële panden uit de 19^e en 20^ste eeuw. Ik denk namelijk dat men in de 19^e eeuw die middeleeuwse stadsomwalling eerder gebruikte als fundering om een muur op te bouwen. Als je in waterig, moerassig gebied een groot industriepand moet bouwen en funderen, dan kan je beter bestaande funderingen benutten. Zeker wanneer dit gaat over stevige, brede muurstructuren zoals dit bij een middeleeuwse stadsomwalling het geval is.

Als we de inzichten van het proefputten- en het booronderzoek samenleggen met de oude kaarten waarop het tracé van de staatsomwalling staat, zien we dat het tracé van die oude stadsomwalling waarschijnlijk zit onder het stuk ten Oosten van de liftkoker en dat het van daar dan doorloopt richting het volgende gebouw. Waar dit exact is, kan ik niet zeggen aangezien ik geen verder onderzoek heb kunnen doen.

Weet je of er in de nabije omgeving van Netwerk al overblijfselen teruggevonden zijn?

Tot hiertoe is het aansluiten bij het onderzoek van SOLVA op de Houtkaai. De bedoeling was dat zij verder onderzoek zouden doen in de Molenstraat, maar dat is tot hiertoe nog niet gebeurd. In die zone aan de oostelijke kant moet het tracé liggen van die stadsomwalling.

Wat is jouw voorspelling van de oostelijke zone van Netwerk? Denk je dat er stukken stadsomwalling bewaard zijn gebleven of uitsluitend negatieven?

Volgens mij zou de omwalling zich vooral situeren onder het oostelijke deel van Netwerk. De gevelmuren en steunberen zullen er verstoringen aangebracht hebben, verder is er ook een kelder gebouwd. Misschien hier en daar enkele septische putten of regenwaterputten, maar dat zal vrij minimaal zijn. De grote structuren, zoals een laatmiddeleeuwse stadsomwalling, moeten daar bijgevolg nog wel bewaard gebleven zijn. Dat is het grote verschil tussen georganiseerde wetenschappelijke archeologische projecten in het buitenland en wat wij doen. In Vlaanderen is er eerder een soort van noodopgravingssysteem: overal waar er niet gebouwd wordt, en waar bijgevolg het archeologisch patrimonium nog in de bodem zit, blijft intact bewaard. Aangezien Netwerk nog geen bouwwerkzaamheden heeft uitgevoerd in de oostelijke zone van het gebouw, zouden de mogelijke restanten nog bewaard moeten zijn.

Wens je zelf nog iets toe te voegen omtrent de verbouwing?  

Ik vond het interessant dat er duidelijke structuren aanwezig waren van gebouwen uit de 19^e en 20^ste eeuw. Jammer genoeg was het dan een beerput met een dikke laag smurrie. We dachten dat even op te graven, maar mijn spade bleef erin plakken waardoor we niet dieper konden gaan dan 30 cm.

Er zat dus echt een beerput onder Netwerk?!

Ja, ja! Er waren zo verschillende buizen. In het rapport staat er een profieltekening met een gewelf-structuur alsook een aantal buizen. Het is goed mogelijk dat er in die buizen een meter of twee drek opgestapeld zit. Ik heb op het punt gestaan om toch een stukje van die beerput te couperen, maar toen ik besefte dat de beerput pas na de tweede wereldoorlog gebouwd was, leek het me weinig zinvol om die drek te onderzoeken.

Dat is eigenlijk, om daarmee af te sluiten, zelf-cynisch als het ware. Over archeologie zeg ik vaak dat we zo blij zijn als we in een beerput tussen de stront kunnen werken, zoals varkens die daarin zitten te wroeten, omdat daar heel veel informatie in zit. Dit gaat dan over ziektes van mensen die er woonden die we kunnen detecteren op basis van de larven of de eitjes van parasieten die in hun darmen gezeten hebben. Daarnaast kunnen we informatie halen uit organisch materiaal van schoenen, pruiken, kammen, lepels,… wat goed bewaard blijft in water- en beerputten in tegenstelling tot de klassieke kuilen, greppels en graven.

Dus eigenlijk is dat een soort van archeologische droom…

Om in een beerput terecht te komen? Liever eentje die al vrij goed opgedroogd is of die tenminste al een tijdje niet meer in gebruik is (lacht).

Bedankt voor je tijd en je enthousiasme!

Jade Bernauw